11h ngày 16/10, chị Phùng Thái Ngọc Châu bắt đầu ca chạy thận đầu tiên trong tuần tại khoa Thận học – Lọc máu, Trung tâm Tiết niệu Thận học Nam khoa, Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh TP HCM. Sau khi kiểm tra các chỉ số sức khỏe cho người bệnh, điều dưỡng Phan Văn Hiền đặt hai cây kim có gắn ống mềm vào tay trái của chị Châu, nơi có đường mạch máu (FAV – cầu nối động tĩnh mạch dành riêng để lọc máu), rồi kết nối với máy chạy thận nhân tạo. Lượng máu lẫn độc chất, chất thải từ từ chảy qua ống dẫn thứ nhất, đi vào máy. Bộ lọc máy tách chiết các thành phần máu, giữ lại “máu sạch” và đưa trở lại cơ thể qua ống dẫn thứ hai.

Trong 4 giờ, máy chạy thận hoạt động liên tục, lọc máu và hơn 3 kg dịch thừa tích trữ trong cơ thể, đưa cân nặng của người bệnh từ hơn 40 kg về trọng lượng thực (cân khô) còn 37 kg.

Châu là bệnh nhân trẻ tuổi nhất đang lọc máu tại đây. Chị phát hiện suy thận giai đoạn ba cuối năm ngoái, khi tăng cân nhanh, hai chân phù to, đi tiểu rất ít, da sạm, mệt mỏi kéo dài. Đây là biến chứng của bệnh đái tháo đường mạn tính mà Châu mắc từ năm 17 tuổi.

Suy thận diễn tiến nhanh sang giai đoạn cuối chỉ trong vài tháng. Hai thận mất gần như toàn bộ chức năng. Cách duy nhất để có thể sống khỏe là ghép thận, tuy nhiên chị Châu chưa tìm được người cho thận phù hợp và điều kiện kinh tế còn eo hẹp. Do đó, chị đến bệnh viện chạy thận nhân tạo định kỳ ba lần mỗi tuần, vào thứ 2-4-6, để lọc máu duy trì sự sống.

Ở giường kế bên, ông Vũ Quốc Vũ (62 tuổi) đã chạy thận hơn 6 năm. Ông từng chạy thận tại nhiều bệnh viện, cuối cùng chọn Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh TP HCM chạy thận lâu dài vì luôn có ít nhất một bác sĩ và 4-5 điều dưỡng túc trực để vận hành máy lọc máu, theo dõi sát tình trạng bệnh.

Trong khi chiếc máy chạy thận đang hút và đẩy máu ra vào cơ thể theo vòng tuần hoàn liên tục, người đàn ông nghe nhạc, đọc báo, xem chương trình giải trí trên tivi hoặc nói chuyện với các bác sĩ, điều dưỡng, bệnh nhân khác. Do đái tháo đường, tăng huyết áp và suy thận lâu năm, các mạch máu trong cơ thể ông Vũ đã xơ vữa, xơ cứng nhiều, cơ hội ghép thận thành công thấp. “Tôi chấp nhận sống chung với máy chạy thận đến cuối đời”, ông nói.

Hiện sức khỏe hai người bệnh ổn định, dù lúc mới nhập viện, tình trạng của họ được đánh giá “rất nghiêm trọng”. BS.CKII Võ Thị Kim Thanh, Phó khoa Thận học – Lọc máu, cho biết chị Châu suy kiệt, phù toàn thân, viêm phổi nặng, khó thở, tràn dịch đa màng (màng bụng, màng phổi, màng tim), đường huyết tăng rất cao, FAV bị hỏng do có cục máu đông. Các bác sĩ mất hơn một tuần điều trị để giải quyết các vấn đề, rút hơn 9 kg dịch thừa.

Ông Vũ khi đó huyết áp tăng giảm thất thường, thường xuyên ngất xỉu do hạ huyết áp sau khi lọc máu, hoặc huyết áp tăng rất cao, có thể lên tới 200/160 mmHg (bình thường là 120/80 mmHg). Điều này khiến tim người bệnh làm việc kém hiệu quả. Cơ địa của ông rất nhạy cảm với thuốc hạ huyết áp, chỉ cần uống nửa viên, huyết áp tụt nhanh xuống mức bình thường. Các bác sĩ tính toán và kết hợp các phương án điều trị, xem xét loại thuốc huyết áp phù hợp, điều chỉnh các thông số của máy lọc máu, điều chỉnh cân nặng… mới ổn định được tình trạng của ông.

Theo BS.CKII Tạ Phương Dung, Phó giám đốc Trung tâm Tiết niệu – Thận học – Nam khoa, đây là hai trong hơn 30 bệnh nhân suy thận giai đoạn cuối đang lọc máu định kỳ tại bệnh viện.

Hội Thận học Thế giới ước tính khoảng 850 triệu người đang có bệnh mạn tính ở thận, khoảng 3 triệu người bệnh đang phải duy trì sự sống nhờ lọc máu. Tại Việt Nam chưa có số liệu thống kê chính thức, song ước tính khoảng 10 triệu người mắc bệnh thận mạn tính, mỗi năm có khoảng 8.000 ca mới. Số người bệnh suy thận giai đoạn cuối cần điều trị thay thế thận khoảng 800.000, chiếm 0,1% dân số.

Bệnh thận giai đoạn cuối (giai đoạn 5 hay suy thận mạn) xảy ra khi thận tổn thương rất nặng, mất gần hết hoặc mất hoàn toàn chức năng, không đáp ứng được nhu cầu của cơ thể. Độ lọc cầu thận (lượng máu được lọc qua thận trong một đơn vị thời gian, thường tính bằng phút) ở mức kém nhất (dưới 15mL/ph/1,73 m2). Nguyên nhân hàng đầu gây bệnh là đái tháo đường (tiểu đường), tăng huyết áp và bệnh cầu thận. Suy thận phần lớn phát hiện ở giai đoạn muộn, có thể gây tử vong nếu không được điều trị kịp thời.

Lọc máu (gồm chạy thận nhân tạo và lọc màng bụng) và ghép thận là hai lựa chọn cuối cùng nhằm kéo dài sự sống của bệnh nhân suy thận giai đoạn cuối. Tùy tình trạng sức khỏe, điều kiện kinh tế, bác sĩ đưa ra các phương án phù hợp để người bệnh và thân nhân lựa chọn.

Theo bác sĩ Phương Dung, ghép thận là cách tốt nhất, tăng cơ hội sống lâu để người suy thận mạn có thể trở về cuộc sống gần như bình thường, tức là có thể đi làm, có con… Tuy nhiên, không phải ai cũng có thể ghép thận do nguồn thận hiến rất khan hiếm, kinh phí lớn, phẫu thuật viên phải có chứng chỉ ghép thận với tay nghề cao… Sau phẫu thuật nguy cơ thải ghép với tạng hiến có thể xảy ra bất cứ lúc nào, người bệnh phải duy trì uống thuốc chống thải ghép suốt đời.

“Lọc máu không thể chữa khỏi bệnh nhưng giúp người bệnh duy trì sự sống chờ đợi đến lúc thích hợp để ghép thận, thậm chí đến cuối đời”, bác sĩ Phương Dung cho biết, thêm rằng tỷ lệ bệnh nhân suy thận mạn chạy thận nhân tạo ở Việt Nam tương đối cao, khoảng 80%, lọc màng bụng khoảng 5% và ghép thận là 15%.

Chạy thận nhân tạo là phương pháp lọc máu bên ngoài cơ thể bằng một loại máy chuyên dụng. Máy lọc giúp người bệnh kiểm soát huyết áp và duy trì cân bằng chất lỏng, khoáng chất trong cơ thể. Tuy nhiên, một số chất độc không thể được loại bỏ hoàn toàn.

Gần đây, kỹ thuật lọc thận HDF online được cải tiến từ chạy thận nhân tạo truyền thống đã được ứng dụng, giải quyết những điểm lọc máu thông thường không làm được. Bác sĩ Kim Thanh cho biết kỹ thuật lọc thận HDF online với nguồn nước tinh khiết, sử dụng màng lọc hiệu quả cao, mang lại nhiều ưu điểm hơn. Nhờ đó bệnh nhân bớt các triệu chứng trong lúc chạy thận như ngứa, mệt mỏi, sạm da, giảm số lần nhập viện và tỷ lệ tử vong, giảm biến chứng tim mạch, ổn định huyết áp và giảm thiếu máu.

Lọc màng bụng (thẩm phân phúc mạc) là phương pháp sử dụng chính màng bụng (phúc mạc) của người bệnh để lọc nước dư thừa và các chất cặn bã vào dịch trong ổ bụng rồi được thải ra ngoài theo một đường ống. Phương pháp này khá đơn giản, nhưng người bệnh cần lọc màng bụng hàng ngày, tự thực hiện tại nhà bằng tay hoặc bằng máy.

“Tiên lượng sống của người bệnh suy thận giai đoạn cuối không cao nhưng nếu đáp ứng tốt với phác đồ điều trị có thể sống thêm 20 năm, hoặc hơn”, bác sĩ Phương Dung nói.

Để đạt hiệu quả điều trị cao nhất, người bệnh cần tuân thủ đúng chỉ định của bác sĩ, gồm chạy thận đúng lịch, duy trì chế độ dinh dưỡng phù hợp với bệnh suy thận, uống thuốc đúng chỉ định của bác sĩ, không được tự ý thay đổi. Nếu có bất thường trong cơ thể người bệnh phải báo ngay với bác sĩ điều trị.